Bu serinin önceki üç yazısında öncelikle tezin ne olduğu ve bir tezin hangi bölümlerden oluştuğunu ele aldık. Ardından sırayla giriş ve kuramsal çerçeve bölümlerinin ne olduğu ve nasıl yazılabileceği üzerinde durduk. Bu yazımızda ise tezin “yöntem”, “materyal ve yöntem” veya “gereç ve yöntem” olarak adlandırılan üçüncü bölümünün ne olduğunu ve nasıl yazılması gerektiği üzerinde duracağız.
Bir tezin temel bölümlerinden biri olan yöntem bölümü, araştırmanızın nasıl gerçekleştirildiğini en ince detayına kadar anlattığınız ve çalışma sürecini açıkça ortaya koyduğunuz kısımdır. Bu bölüm, giriş ve kuramsal çerçeveden sonra gelir ve okuyucunun, tezinizde hangi bilimsel yöntemleri kullandığınızı anlamasını sağlar. İyi yazılmış bir yöntem bölümü, çalışmanızı tekrar etmek isteyen bir araştırmacının tüm süreçleri anlayarak aynı çalışmayı gerçekleştirebilmesine olanak tanır.
Yöntem Bölümü Neden Önemlidir?
Tezin giriş bölümünde çalışmanızın amacını ve hangi sorulara cevap aradığınızı açıklarsınız. Kuramsal çerçeve bölümünde ise konuya ilişkin temel bilgileri ve daha önceki çalışmaları ortaya koyarsınız. Yöntem bölümünde ise bu bilgiler doğrultusunda araştırmanızı nasıl gerçekleştirdiğinizi detaylandırırsınız. Yöntem bölümü, tezinizin akademik geçerliliği açısından son derece önemlidir. Çünkü araştırmanın güvenilirliğini ve tekrarlanabilirliğini sağlar.
Bu bölümde izlediğiniz araştırma süreçlerini şeffaf bir şekilde sunarak, tezinizin bilimsel doğruluğunu garanti altına alırsınız. Ayrıca, yöntem bölümü sayesinde araştırmanızı başka bir araştırmacı ya da akademisyen tekrarlamak istediğinde, sürecin aynısını izleyerek benzer sonuçlar elde edebilmelidir.
Yöntem Bölümü Nasıl Yazılır?
Yöntem bölümünü yazarken, tezinizi okuyan bir kişinin çalışma sürecinizi tamamen anlayabilmesi ve aynı çalışmayı tekrarlayabilmesi için tüm detayları eksiksiz şekilde sunmanız gerekir. Bu nedenle açıklayıcı, sistematik ve net olmalısınız. İşte yöntem bölümünde yer alması gereken temel başlıklar:
1. Araştırmanın Amacı
Bu kısımda, çalışmanızın temel amacını ve araştırma sorularınızı yeniden kısaca hatırlatabilirsiniz. Araştırmanın hangi problemleri çözmeyi amaçladığı ve hangi hipotezlerin test edildiğini belirtmek, yöntemi anlamayı kolaylaştırır.
2. Araştırma Modeli ve Deseni
Araştırmanızın hangi bilimsel model ve desen ile yapıldığını açıklamanız gerekmektedir. Örneğin, nitel mi yoksa nicel bir araştırma mı yaptığınızı belirtmelisiniz. Ayrıca, deneysel bir çalışma mı yoksa betimsel bir analiz mi yapıldığını da bu kısımda açıkça ifade edebilirsiniz.
Örnek: "Bu çalışmada, deneysel araştırma modeli kullanılmıştır. Araştırmanın amacı, hipertansiyon hastalarına verilen eğitimlerin yaşam kalitesi üzerindeki etkisini incelemektir. Çalışmada ön test-son test kontrol gruplu desen kullanılmıştır."
3. Evren ve Örneklem
Araştırma yapılan evreni ve örneklem seçiminizi detaylı bir şekilde anlatmalısınız. Örneklem, araştırmada hangi kriterlere göre seçildi, kaç kişiden oluşuyor, nasıl belirlendi gibi sorulara bu kısımda cevap vermelisiniz.
Örnek: "Bu araştırmanın örneklemi, İstanbul’daki üç devlet hastanesinde hipertansiyon teşhisi konmuş 200 hasta arasından rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 50 kişiden oluşmaktadır."
4. Veri Toplama Yöntemleri ve Araçları
Verilerin nasıl toplandığını ve hangi araçların kullanıldığını ayrıntılı bir şekilde açıklamalısınız. Anket, gözlem, mülakat, test veya başka bir veri toplama aracı kullandıysanız, bunların geçerlik ve güvenirlik çalışmalarından da bahsetmelisiniz.
Örnek: "Veriler, araştırmacı tarafından geliştirilmiş olan yaşam kalitesi anketi ve hipertansiyon yönetimi bilgi testi ile toplanmıştır. Bu araçların geçerlik ve güvenirlik çalışmaları daha önce X araştırmasında yapılmış ve Cronbach's Alpha değeri 0.85 olarak hesaplanmıştır."
5. Veri Analizi
Toplanan verilerin nasıl analiz edildiği ve hangi istatistiksel yöntemlerin kullanıldığı da yöntemin önemli bir parçasıdır. Verilerin analizinde hangi yazılımın (örneğin SPSS) kullanıldığını ve hangi testlerin (t-test, ANOVA vb.) yapıldığını bu kısımda belirtmelisiniz.
Örnek: "Verilerin analizi SPSS 26.0 programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Verilerin normallik dağılımını kontrol etmek için Kolmogorov-Smirnov testi uygulanmış, gruplar arasındaki farkları değerlendirmek için bağımsız t-test kullanılmıştır."
6. Etik Kurallar ve İzinler
Araştırmanın etik onayı aldıktan sonra uygulandığını ve çalışmada katılımcıların haklarının korunduğunu belirtmelisiniz. Bu, özellikle insan katılımcılarla yapılan çalışmalarda son derece önemli bir unsurdur.
Örnek: "Bu araştırma, X Üniversitesi Etik Kurulu tarafından onaylanmış ve çalışmaya katılan tüm bireylerden bilgilendirilmiş onam formu alınmıştır."
7. Araştırma Süreci ve Zaman Planlaması
Çalışmanın ne kadar sürede tamamlandığını, hangi aşamaların hangi zaman dilimlerinde gerçekleştiğini açıkça yazmalısınız. Bu, okuyucunun araştırmanın süreci hakkında net bir fikir edinmesini sağlar.
Örnek: "Çalışma 2022 yılının Ocak-Mart ayları arasında gerçekleştirilmiş olup, veri toplama süreci iki hafta sürmüştür. Veri analizleri ve sonuçların yorumlanması ise bir ay içinde tamamlanmıştır."
Yöntem Bölümünde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Açıklayıcı Olun: Yöntem bölümünde her aşamayı net bir şekilde açıklamak, tekrarlanabilirliği sağlamak açısından çok önemlidir. Araştırmanızı bir başka araştırmacının okuyup anlayarak aynı koşullarda tekrarlayabileceğinden emin olun.
Kaynak Gösterin: Kullandığınız araçlar, istatistiksel yöntemler ve önceki çalışmalardan alıntılar için mutlaka kaynak gösterin.
Sistematik Olun: Her başlığı mantıksal bir sırayla ve tutarlı bir şekilde yazın. Bölüm içinde atlamalar veya eksiklikler olmamasına dikkat edin.
Net Olun: Kullandığınız yöntemleri anlaşılır bir dilde anlatmaya çalışın. Fazla teknik dil kullanmaktan kaçının, ancak bilimsel doğruluk açısından terimleri doğru kullanmayı ihmal etmeyin.
Sonuç
Tezin yöntem bölümü, araştırmanın güvenilirliğini ve akademik geçerliliğini sağlayan önemli bir kısımdır. Bu bölümde araştırma sürecinizin her aşamasını açık ve anlaşılır bir şekilde yazmak, çalışmanızın bilimsel değerini artırır. İyi yazılmış bir yöntem bölümü, okuyucunun araştırmanın nasıl yapıldığını anlamasına ve başka araştırmacıların bu çalışmayı tekrarlamasına olanak tanır.