SPSS, Excel’e benzer bir program. Yalnız, istatistiksel analizler için geliştirildiği için oldukça üstün yanları var. Programın İngilizce adı “Statistical Package for the Social Sciences”. Yani Türkçe karşılığı ile programın adı “Sosyal Bilimler için İstatistik Paketi”.
SPSS, adı üstünde istatistiksel analizler yapmaya yarıyor. Dolayısıyla, çalışmanızda anket ve ölçüm gibi yöntem ve veriler kullanıyorsanız ve bunları karşılaştırma, ilişki kurma, hipotez test etme, etki bulma gibi amaçlarla analiz etmek istiyorsanız mutlaka SPSS vb. bir program kullanmalısınız. Böylece, istediklerinizi hem kolay hem de ispatlayıcı (tez ve makalelerde ispat çok önemlidir!) bir şekilde yapabilirsiniz.
Şöyle bir örnek verelim:
Depresyon varlığı ve sigara kullanma arasındaki ilişki konusunda bir tez hazırlıyorsunuz. Depresyon arttıkça sigara kullanımının arttığını ispat etmek istiyorsunuz. Aynı zamanda cinsiyet ve yaşa göre de detaylara inmek istiyorsunuz. Örneğin, 20-30 yaş arasındaki kadınlardan depresyonu olanların sigara kullanım oranları ne? Buradaki sigara kullanım oranı ile ilişki hangi düzeyde?
Biraz kafanız karışmış olabilir. İşte SPSS bunları kolayca bulabilmenizi sağlıyor. Tabi bu çok basit bir örnek. Benzer analizleri Excel ile de yapmanız mümkün olabilir. Ama, analizler karmaşıklaştıkça SPSS benzeri bir programa ihtiyacınız olacak ve işiniz kolaylaşacaktır.
Aslında, analizlerinizi tezin sahibi olarak sizin yapmanız en güzeli. Böylece programı öğrenmenin yanında araştırmanıza hakimiyetiniz de artacaktır. Ancak programı öğrenmek ve/veya kullanmak için yeterli bilgi, destek veya zamana sahip olmadığınız durumlarda çalışmanızın analizleri için profesyonel bir yardım almak en doğrusudur.
Çünkü, eksik veya yanlış analizler yapılması halinde tezinizin başarılı olamaması, savunmadan geçememesi büyük bir olasılıktır. hocalarınız aşağıda bazılarını verdiğimiz maddeleri mutlaka kontrol edecek ve size soracaklardır.
Araştırmanda hangi metodu, neden kullandın?
Örneklemini hangi yöntemle belirledin? Sayısı yeterli mi?
Kullandığın ölçekler geçerli ve güvenilir mi? Bunları test ettin mi?
Faktör analizi yaptın mı? Yaptıysan hangi yöntemi kullandın? Neden?
Ölçeğinde ters maddeler var mıydı? Bunları düzelttin mi?
Ölçeğin puanlamasını nasıl yaptın? Neden?
Verilerin parametrik mi? Normallik şartını sağlıyor muydu?
Hipotezlerin neydi? Bunları nasıl test ettin?
Farklılık analizleri için hangi yöntemi kullandın?
Korelasyon ve/veya regresyonu nasıl yaptın?
Şuradaki bulguların için sonuçlarını görebilir miyiz?
Bu ve benzeri soruları daha da arttırabiliriz. Çünkü yaptığınız bilimsel bir çalışma, bir tez ortaya atıyorsunuz. Mutlaka sorgulanacaktır. Diğer taraftan, teziniz başarıyla kabul edilmiş olsa bile yanlış yöntem, analiz ve bulgular içeriyorsa bu durum kalıcı olacaktır. Çünkü, teziniz bir defa yazıldıktan sonra kütüphanelerde yerini alacak ve isteyen tüm okuyucuların erişimine açılacaktır. Bu durum, özellikle akademik hayata atılacak olanlar için büyük bir sorun olacaktır.
Dolayısıyla, en doğrusu bir bilenden yardım almaktır. Yalnız, bu bilen hem istatistikte uzman olmalı hem de akademik yazıma hakim olmalıdır. Çünkü uzman bir kişi istediğiniz analizlerin tamamını yapabilir ancak bunları akademik kurallara uygun olarak yazıya dökmeden size verirse sizin yazmanız yine çok zor olacaktır. Hatta içinden çıkamayacağınızı söyleyebiliriz.
Ayrıca, hocalarınızın şunun yanında şunu da analiz etsen iyi olur, şunu çıkartalım ve sadece bununla analiz yapalım deme (büyük!) ihtimali de bulunmaktadır. Dolayısıyla, yardım aldığınız uzman size destek vermeye savunmaya kadar devam etmelidir.