Araştırma yaparken, hipotezleri test etmek için genel olarak iki tür tasarım kullanılır: Korelasyonel tasarımlar ve deneysel tasarımlar. Hangi tasarımı seçeceğiniz, hipotezinizin niteliğine ve değişkenlerinizi nasıl tanımladığınıza bağlıdır. Gelin, bu iki yöntemi yakından inceleyelim.
Korelasyonel Tasarımlar
Korelasyonel tasarımlar, değişkenler arasındaki ilişkileri incelemek için kullanılır. Yani, bir değişkende meydana gelen değişikliklerin diğer bir değişkenle bağlantılı olup olmadığını sorgularız. Örneğin, yaş arttıkça hafıza skorlarının azaldığını düşünelim. Burada, yaş ve hafıza skorları arasında bir ilişki vardır.
Diyelim ki, insanların haftada kaç saat istatistik çalıştıkları ile mutluluk seviyeleri arasında bir ilişki olduğunu varsayıyorsunuz. Her bireyin mutluluk seviyesini bir ölçekle ölçebilir ve ne kadar istatistik çalıştığını kaydedebilirsiniz. Sonuç olarak, daha fazla istatistik çalışmanın mutluluk seviyelerini düşürdüğünü fark edebilirsiniz. Bu tip bir çalışma, korelasyonel bir araştırmadır. Ancak dikkat! Bu tasarımda, bir değişkenin diğerine neden olup olmadığını kesin olarak söyleyemeyiz. İstatistik çalışmanın insanları mutsuz ettiği gibi görünen bir sonuç elde edebiliriz, ama belki de mutsuz insanlar kendilerini sayıların mantığına kaptırarak rahatlamak istiyordur. Her iki senaryo da mümkündür!
Deneysel Tasarımlar
Deneysel tasarımlar ise neden-sonuç ilişkisini incelemek için kullanılır. Bu tasarımda, bir değişkeni (bağımsız değişken) manipüle ederiz ve bunun diğer bir değişken (bağımlı değişken) üzerindeki etkisini gözlemleriz. Yani, gerçekten bir değişkenin diğerine neden olup olmadığını test ederiz.
Örneğin, istatistik çalışmanın mutluluk seviyesini düşürdüğünü iddia ettiğiniz bir deney kuralım. Bir gruba 30 dakika boyunca istatistik yaptırırken, diğer gruba 30 dakika boyunca hiçbir şey yaptırmadığımızı düşünelim. Ardından her iki grubun mutluluk seviyelerini ölçeriz. Eğer istatistik çalışan grubun mutluluk seviyesi diğer gruptan düşükse, bu farkın istatistik yapmaktan kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Deneylerin çoğu laboratuvar ortamında yapılır çünkü bu, araştırmacının değişkenleri kontrol etmesini ve yan faktörlerin etkisini minimuma indirmesini sağlar. Böylece, bağımsız ve bağımlı değişken arasındaki ilişkiye daha odaklanabiliriz.
Sonuç Olarak
Araştırma yaparken, hipotezinize ve değişkenlerinize göre korelasyonel ya da deneysel tasarımı seçebilirsiniz. Korelasyonel tasarımlar, değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koyarken, deneysel tasarımlar neden-sonuç ilişkisini incelemek için daha uygundur. Hangi yöntemi seçeceğinize karar verirken, araştırmanızın amacını net bir şekilde belirlemek önemlidir.