Bilim Nedir?
Çok kısa ve basit görünen bir soru olmasına karşın bilimin ne olduğunun tanımlanması oldukça zor ve karmaşıktır. Bu nedenle, çeşitli tanımlar yapılmış olsa da araştırmacılar bilimin tanımının yapılması yerine doğasının ve işlevlerinin açıklanmasının daha uygun olacağı görüşündedirler.
Bu nedenle, öncelikle bilimin doğası ve işlevleri üzerinden gidecek olursak bilim;
Gerçeği arama etkinliğidir.
Genel, güvenilir ve bilinen en geçerli bilgidir.
Neden-sonuç ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgilerden meydana gelmektedir.
Geçerliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünüdür.
Nesnel sağlamlığı olan ve örgün bilgiler bütünüdür.
İnsanoğlunun biriktirdiği kaydedilmiş bilgilerdir.
Doğası ve işlevleri açıklandıktan sonra bilimin tanımlarına geçebiliriz. Bilim, genel olarak iki şekilde tanımlanmaktadır. Bunlardan biri bilimi bir ürün olarak gören yaklaşım, diğeri ise bilimi bir süreç olarak gören yaklaşımdır.
Ürün Olarak Bilim: Bilimsel yöntemle oluşturulmuş sistematik bilgiler bütünüdür.
Süreç Olarak Bilim: Bir sorunun çözümü veya gerçeği arama için bilimsel yöntemleri kullanma sürecidir.
Bilimi Bilim Yapan Özellikler Nelerdir?
Ayrıca, bilimin ne olduğunu anlayabilmek için bilimi bilim yapan özellikleri belirtmekte fayda vardır. Bu özellikler şunlardır:
Bilim, bir bilgi toplama yolu değil bir analiz yöntemidir.
Bilim olgusaldır. Yani bilimsel önermelerin tümü ya doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilir olguları dile getirir.
Bilim mantıksaldır. Yani bilim, ulaştığı sonuçların her türlü çelişkiden uzak ve kendi içinde tutarlı olmasını ister.
Bilim nesneldir. Çünkü bilimsel bulgular uzman olan herkes tarafından, gizli olmadan, göz önünde test edilebilir.
Bilim eleştiricidir. Yani bilim hem bilimsel olmayanı hem de kendini eleştirir.
Bilim genelleyicidir. Yani tek tek olgular üzerinde değil, tüm olguları içeren genellemeler üzerinde çalışır.
Bilim seçicidir. Yani her şeyi gelişi güzel araştırmaz.
Bilim kayıtlıdır. Yani bilimin, araştırma bulgularının raporlaştırılması ve yayınlanması gerekir.
Bilim birikimlidir. Yani bilim daha önceki bilgilerin üzerine, onların tekrar gözden geçirilmesi sonucu yığmalı bir şekilde oluşur.
Ayrıca bilim sistematiktir. Birbiriyle ilişkili ve uyum içerisindeki mantıkla örgütlenmiş bilgiler setidir.
Bilimin Amaçları Nelerdir?
Bilimin iki temel amacı bulunmaktadır.
Bilimin ilk temel amacı kuram geliştirmedir. Bilim adamları yaptıkları araştırmalar yoluyla doğa ve toplum hakkında olgusal veriler toplarlar.
Bilimin başka amaçlarından birisi de yordamadır. Ancak yordama, hiçbir bilgiye dayalı olmadan kör bir tahminde bulunma değil, var olan bilgilere dayalı olarak incelenen konuyla ilgili gelecekte neler olabileceği hakkında tahminde bulunmaktır.
Bilimsel Tutum ve Değerler
Bilim insanları bilimsel verilere karşı kuşkucu olmalıdırlar.
Bilim insanları nesnel ve tarafsız olmalıdırlar.
Bilim insanları yalıtılmış olgularla uğraşmaz.
Bilim insanları değerlerle değil olgularla uğraşır.
Bilimsel çalışmaların özünde dürüstlük kavramı yatar.
Bilimsel Araştırma Süreci
Bilimsel araştırma süreci kısaca aşağıdaki aşamalardan oluşur:
1. Araştırma Sorununun Belirlenmesi ve Sınırlandırılması
Yapılacak bilimsel araştırma ile ilgili sorunlar belirlenir ve araştırma sınırlandırılır. Örneğin bankacılık sektörü çalışanları üzerinde bir çalışma yapılması düşünülüyorsa çalışanların temel sorunları belirlenir. Bunlar arasında iş doyumunun öne çıktığını varsayarsak araştırma konusu olarak çalışanların iş doyumu belirlenir. Konu iş doyumu ile sınırlandırılır. Ayrıca, belirli bir il, ilçe, kurum, kuruluş vb. çalışma alanı sınırı olarak belirlenir.
2. Alanyazın Taraması
Belirlenen araştırma sorunu/konusu ile ilgili alanyazın yani literatür taraması yapılır. Konu ile ilgili temel bilgiler ve önceden yapılmış olan çalışmalar incelenir, bunlar hakkında bilgiler toplanır. Örneğin, iş doyumunun tanımı, nedenleri, etkileyen faktörler, açıklayan kuram ve yaklaşımlar, ölçülmesi konularında araştırmalar yapılır. Bankacılık sektöründe bu konu ile ilgili yapılmış olan çalışmalar taranır.
3. Araştırma Amaçlarının Belirlenmesi
Araştırmanın amaçları net bir şekilde belirlenir. Böylece ileride ortaya çıkabilecek amaçtan sapmalar engellenmiş olur. Örneğin “bankacılık sektöründe çalışanların iş doyumu düzeylerinin tespiti ve iş doyumlarının arttırılması için gerekenlerin belirlenmesi” çalışmanın temel amacı olarak belirlenebilir.
4. Araştırma Modelinin Belirlenmesi
Araştırmanın modeli belirlenir. Örneğin tarama modeli, model olarak belirlenebilir.
5. Araştırma Verilerinin Toplanması
Gerekli olan veriler, uygun ölçme araçları vb. kullanılarak toplanır.
6. Araştırma Verilerinin Analizi ve Yorumlanması
Toplanan veriler analiz edilir ve yorumlanır.
7. Araştırma Sonucunun ve Doğurgularının ifade Edilmesi
Yapılan çalışma sonucunda ortaya çıkan bulgular ve sonuç yazılır.
Önemli Bazı Kavramlar
Bilim ile ilgili temel bilgileri verdikten sonra önemli bazı kavramları tanımlamak yerinde olacaktır:
Dogma: Doğruluğu denemesiz ve tartışmasız olarak kabul edilen ve değişmez sayılan, bu nedenle araştırmaya gerek duyulmayan düşüncedir.
Yansıtıcı Düşünme: Herhangi bir düşünce, olay ya da durum ve onun doğurguları üzerinde derinliğine ve genişliğine düşünmedir.
Önerme: Dile getirilmiş doğru ya da yanlış tez veya yargılardır.
Denence (Hipotez): Karşılaşılan bir sorunun çözümü için daha önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak önerilmiş ancak doğruluğu henüz sınanmamış önermedir.
Paradigma: Bir bilim çevresine belirli bir süre egemen olan model ya da düşünsel çerçevedir.
Sayıltı (Varsayım): Bir araştırmada, var olan araştırma sürecini ve sonucunu önemli ölçüde etkileyeceği düşünülen, araştırıcının test etmeden doğru olarak kabul ettiği, denenmeyen yargılardır.
Kuram: Olayları ve olguları açıklamak için birbiriyle ilişkili bilgilerin bütünleştirildiği sistematik bilgidir.
Alanyazın (Literatür): Herhangi bir bilim dalında oluşmuş bilgi birikiminin bütünüdür.