ANOVA analizlerinde gruplar arasında fark bulunduğunda, hangi çoklu karşılaştırma (post-hoc) testinin kullanılması gerektiği sorusu oldukça önemlidir. Bu testler, hangi grupların birbirinden anlamlı şekilde farklı olduğunu belirlemeye yardımcı olur. İşte ANOVA’da sık kullanılan bazı çoklu karşılaştırma testleri ve hangi durumlarda tercih edilmeleri gerektiği:
1. Tukey HSD (Tukey's Honestly Significant Difference)
Tukey HSD testi, gruplar arasında eşit varyans varsayımı sağlandığında tercih edilen yaygın bir post-hoc testidir. Bu test, tüm olası grup çiftlerini karşılaştırarak anlamlı farklılıklar olup olmadığını belirler. Eğer ANOVA sonucunda gruplar arasında fark bulunmuşsa ve varyanslar homojen ise, Tukey HSD güvenilir bir seçenek olarak kullanılabilir.
Kullanılacağı Durumlar:
Varyans homojenliği varsayımı sağlanıyorsa.
Çok sayıda grup varsa ve her biri için karşılaştırma yapılmak isteniyorsa.
2. Bonferroni Testi
Bonferroni testi, çoklu karşılaştırmalarda hata oranını kontrol etmek için kullanılan bir yöntemdir. Bu test, daha katı bir anlamlılık düzeyi belirleyerek hatalı pozitif sonuçları azaltır. Özellikle az sayıda karşılaştırma yapıldığında veya daha konservatif bir yaklaşıma ihtiyaç duyulduğunda tercih edilir.
Kullanılacağı Durumlar:
Daha az sayıda karşılaştırma yapıldığında.
Çoklu testler sonucunda elde edilen hata oranını kontrol etme ihtiyacı olduğunda.
3. Scheffé Testi
Scheffé testi, en konservatif post-hoc testlerden biridir ve her tür karşılaştırma için uygundur. Bu test, özellikle büyük örneklem grupları veya daha karmaşık karşılaştırmalar için tercih edilir. Scheffé testi, diğer post-hoc testlere kıyasla daha düşük güce sahip olabilir; bu nedenle daha dikkatli bir yaklaşım gerektiren durumlar için idealdir.
Kullanılacağı Durumlar:
Büyük örneklem gruplarında.
Çok sayıda ve karmaşık karşılaştırmalar yapılması gerektiğinde.
4. Dunnett Testi
Dunnett testi, özellikle bir kontrol grubu ile diğer grupların karşılaştırılması gerektiğinde kullanılır. Diğer post-hoc testlerin aksine, Dunnett testi yalnızca kontrol grubuna karşı yapılan karşılaştırmaları dikkate alır ve bu sayede daha az karşılaştırma yapılır.
Kullanılacağı Durumlar:
Bir kontrol grubu ile deney grupları arasında karşılaştırmalar yapılmak istendiğinde.
5. Games-Howell Testi
Games-Howell testi, varyansların homojen olmadığı durumlarda kullanılır. ANOVA analizlerinde eşit varyans varsayımı sağlanmadığında bu test, gruplar arasındaki farklılıkları incelemek için uygun bir seçenek haline gelir.
Kullanılacağı Durumlar:
Varyans homojenliği varsayımı sağlanmıyorsa.
Gruplar arasında farklı varyanslar bulunduğunda.
Sonuç
ANOVA sonucunda hangi post-hoc testin kullanılacağı, varyans homojenliği ve karşılaştırılacak grup sayısı gibi faktörlere bağlıdır. Eğer varyanslar homojen ise Tukey HSD ve Bonferroni gibi testler tercih edilebilir. Varyanslar homojen değilse, Games-Howell gibi varyans heterojenliğine uygun testler kullanılmalıdır.
Daha detaylı bir inceleme ve örnekler için, hazırladığımız videoyu izleyebilirsiniz: Videoyu İzleyin.