Ölçme, Ölçüm ve Ölçek (Ölçme Düzeyi) Kavramları

İstatistik Dersleri: Ders 17

İstatistiksel çalışmaların temelinde verilerin toplanması ve bu verilerin anlamlandırılması yer alır. Verileri toplamak için kullanılan yöntemlerden biri de ölçmedir. Ölçme sayesinde araştırma yapılan konuyla ilgili birimlerin sahip olduğu özellikler ya da değerler tespit edilir ve bu bilgiler ışığında analizler yapılabilir. Bu yazıda ölçme, ölçüm ve ölçek kavramlarını basit ve anlaşılır bir şekilde ele alacağız.

Ölçme Nedir?

Ölçme, bir varlığın belirli bir özelliğe sahip olma durumunu ya da derecesini uygun bir araçla tespit etmek ve bunu nicel (sayısal) veya nitel (özelliksel) olarak ifade etmektir. Yani, ölçme birimi belirli bir kritere göre incelemek ve bu incelemeyi sayılar, semboller veya sıfatlar aracılığıyla açıklamaktır.

Örneğin,

• Bir öğrencinin sınav başarısını değerlendirmek için yapılan sınav bir ölçmedir.

• Bir köydeki evlerin dış renklerini kaydetmek, yine bir ölçmedir.

• Yağış miktarının ölçülmesi veya bir sınıftaki erkek ve kadın öğrenci sayısının bulunması da birer ölçme işlemidir.

Ölçüm Nedir?

Ölçme işlemi sonucunda elde edilen verilere ise ölçüm denir. Yani ölçüm, ölçme işleminin somut sonucudur. Ölçüm, sayılar, oranlar veya nitelikler olabilir.

Örneğin,

• Sınav sonucunda bir öğrencinin aldığı 85 puan, bir ölçümdür.

• Bir arazinin uzunluğunun 200 metre olarak belirlenmesi, bir ölçümdür.

• Bir sınıfta 15 erkek ve 10 kız öğrenci bulunması da bir ölçümdür.

Ölçek Nedir? (Ölçme Düzeyi Nedir?)

Ölçek, ölçme sonucunda elde edilen ölçümlerin matematiksel özelliklerini tanımlayan yapıdır. Aynı zamanda ölçme düzeyi anlamında kullanılır ve verilerin niteliğine göre nasıl değerlendirileceğini gösterir. Ölçekler, verilerin analizini kolaylaştıran sistemlerdir ve Amerikalı bilim insanı Stanley Smith Stevens tarafından dört grupta sınıflandırılmıştır. Bu sınıflar, verilerin niteliğine ve analiz türlerine göre farklılık gösterir:

1. Sınıflandırma (Nominal) Ölçeği: Verileri gruplara ayırmak için kullanılır. Örneğin, cinsiyet (erkek/kadın), ev renkleri (kırmızı/mavi) gibi kategoriler nominal ölçek ile ölçülür.

2. Sıralama (Ordinal) Ölçeği: Veriler arasında bir sıralama ilişkisi kuran ölçek türüdür. Örneğin, bir yarışmada birinci, ikinci ve üçüncü olan sporcular ordinal bir ölçek ile sıralanır.

3. Aralık (Interval) Ölçeği: Veriler arasındaki farkı gösteren ölçeklerdir, ancak bu farkın anlamı sabittir ve sıfır noktası mutlak değildir. Örneğin, sıcaklık ölçümleri aralık ölçekle değerlendirilir.

4. Oran (Ratio) Ölçeği: Gerçek sıfır noktası olan ve oranlar arasında anlamlı karşılaştırmalar yapmamıza olanak tanıyan ölçeklerdir. Örneğin, ağırlık ve uzunluk ölçümleri oran ölçek ile yapılır.

Sonuç

Ölçme, ölçüm ve ölçek (ölçme düzeyi), istatistiksel çalışmaların temelini oluşturan kavramlardır. Ölçme, bir özelliği tespit etme süreci; ölçüm, bu sürecin sonucunda elde edilen verilerdir. Ölçek ise bu verilerin matematiksel olarak nasıl değerlendirileceğini belirleyen bir sistemdir. Bu temel kavramları anlamak, istatistiksel analizlerin nasıl yapıldığını ve verilerin nasıl yorumlandığını anlamamıza büyük katkı sağlar.

Bundan sonraki yazılarda, dört temel ölçek türünü daha detaylı inceleyeceğiz.

Not: Bu yazı, doçent bir hocamız tarafından kaleme alınmıştır. Ticari olarak yayınlanamaz. (c) Her hakkı saklıdır.